ZESPÓŁ JELITA DRAŻLIWEGO – epidemia XXI wieku

Szacuje się, że na zespół jelita drażliwego cierpi nawet 20% całej światowej populacji. Schorzenie to dużo częściej dotyka kobiet niż mężczyzn – mogą one stanowić aż 80% wszystkich pacjentów. Zazwyczaj pojawia się u osób po 30. i 40. roku życia, choć może dotyczyć także osób młodszych, a nawet dzieci. Mimo, iż nie jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia ani nie jest objawem toczących się anomalii czy procesów nowotworowych w obrębie jelit, to dolegliwość ta może skutecznie obniżyć jakość życia chorego oraz zaburzać jego komfort psychiczny. Wykazano, że jest to jedna z głównych przyczyn zwolnień lekarskich wydawanych w Polsce.

Potrzebujesz więcej informacji jak poradzić sobie z zespołem jelita drażliwego?
Zapraszamy do kontaktu: 32 630 40 10

Co to jest zespół jelita drażliwego i jak się objawia?

Zespół jelita drażliwego (IBS, ZJD), zwanego również wrażliwym lub nadwrażliwym, to jedno z najczęściej stwierdzanych czynnościowych przewlekłych zaburzeń w obrębie jelit. Choć choroba może mieć u każdej osoby odmienny przebieg i dawać inne symptomy, to najczęściej objawia się bólami brzucha o nawrotowym charakterze, którym towarzyszy zmiana konsystencji stolca oraz zaburzenie rytmu wypróżnień. Znaczy to, że zespół jelita drażliwego może przebiegać z biegunkami, zaparciami lub naprzemiennie z jednym i drugim (typ mieszany). Często towarzyszy temu wzmożone wytwarzanie śluzu w jelicie, a także uczucie naglącego parcia na stolec przy niewielkiej jego objętości. Dolegliwości przybierają na sile po upływie godziny-półtorej od zjedzenia posiłku i najczęściej znikają po wizycie w toalecie. Możliwe jest jednak pozytywne rozpoznanie także w przypadku, gdy wypróżnienie nie przynosi ulgi lub powoduje natężenie dolegliwości. W przebiegu IBS pojawia się także tzw. nadwrażliwość trzewna, objawiająca się nadmierną reakcją bólową w momencie powstawania wzdęć, gdy gromadzące się gazy rozpychają jelita. Charakterystyczne jest również ustępowanie objawów w nocy.

Jakie są przyczyny powstawania ZJD?

Uważa się, że główną przyczyną rozwoju ZJD są zaburzenia na „osi mózg-jelito”. W komunikacji między mózgiem a przewodem pokarmowym bierze udział mikrobiota jelitowa. Jest ona niezbędna do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu, a tym samym dla zachowania zdrowia. Fizjologicznie składa się ona przede wszystkim z bakterii, ale także z wirusów i organizmów eukariotycznych. U chorych z IBS stwierdzono zaburzenia w składzie mikrobioty- zmniejszoną ilość „dobrych bakterii”, a wzrost patogennych, takich jak paciorkowce, E. coli czy Clostridium spp. Odchylenia w składzie mikrobioty powodują zachwianie równowagi ustroju, co prowadzi do powstawania stanów patologicznych, w tym zespołu jelita drażliwego. U chorych często stwierdza się także występowanie SIBO – zespołu rozrostu bakteryjnego, który jest efektem nadmiernego rozrostu bakterii bytujących w jelicie cienkim.

Podejrzewa się, że do rozwoju ZJD przyczynia się przebycie zatrucia lub infekcji w obrębie układu pokarmowego – prowadzi to najczęściej do rozwoju postaci biegunkowej. Szanse na rozwój IBS są większe u osób, u których infekcja miała cięższy przebieg. Zatrucie może także powodować powstawanie nadwrażliwości trzewnej.

Hormony płciowe prawdopodobnie także mają znaczenie w rozwoju IBS. U kobiet zaobserwowano odmienność symptomów, która miała związek z fazami cyklu menstruacyjnego, a także menopauzą, ciążą, przyjmowaniem leków hormonalnych oraz procedurą usunięcia jajników. Nasunęło to wniosek, że w rozwoju zespołu jelita drażliwego dużą rolę odgrywają estrogeny, co tłumaczyłoby też fakt, dlaczego kobiety chorują znacznie częściej od mężczyzn. Innym hormonem, który również może mieć wpływ na IBS jest serotonina, która bierze udział w regulacji motoryki jelit.

Nie poznano jednoznacznej przyczyny powstawania zespołu jelita drażliwego. Przypuszcza się, że jest to kwestia wieloaspektowa, dlatego wymieniono kilka grup czynników, które są prawdopodobnym podłożem dla rozwoju schorzenia. Są to m.in.: czynniki genetyczne, psychospołeczne, infekcyjne, środowiskowe, hormonalne oraz zapalne. Swój udział w rozwoju IBS mają także: narażenie na przewlekły stresy, nadużywanie niektórych leków (antybiotyki, leki hormonalne) i zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej.

Jak postawić prawidłową diagnozę?

Obecnie rozpoznanie zespołu jelita drażliwego opiera się o tzw. Kryteria Rzymskie IV. Obejmują one następujące zasady:

• ból brzucha występujący co najmniej 1 raz w tygodniu w przeciągu ostatnich 3 miesięcy,
• objawy pojawiły się minimum pół roku przed rozpoznaniem.

Dolegliwościom bólowym muszą towarzyszyć przynajmniej dwa z trzech dodatkowych kryteriów- bóle mają związek z wypróżnieniem, towarzyszy im zmiana częstotliwości oddawania stolca i/lub zmiana jego konsystencji.

Inne objawy, które nie dotyczą układu pokarmowego, a które często zgłaszają pacjenci z zespołem jelita drażliwego to m.in. przewlekłe zmęczenie, senność, bóle mięśni, pleców i miednicy, ból podczas stosunków seksualnych, zawroty głowy, częste oddawanie moczu, problemy ze snem, a nawet zaburzenia psychiczne o charakterze lękowo-depresyjnym. Schorzeniami, które często towarzyszą IBS jest refluks żołądkowo-przełykowy, niestrawność, fibromialgia oraz zapalenie pęcherza moczowego. Natomiast takie objawy, jak krew w stolcu (jawna bądź utajona), anemia, niezamierzona utrata masy ciała, gorączka, ból i biegunka pojawiające się w czasie nocy to tzw. objawy alarmujące, które wymagają dokładnej diagnostyki, ponieważ świadczą o obecności innych schorzeń gastroenterologicznych nie związanych z IBS.

Podstawowe badania, które mają znaczenie w diagnostyce zespołu jelita drażliwego to morfologia krwi, OB, CRP, TSH, badanie serologiczne pod kątem celiakii, test oddechowy w kierunku SIBO, test na nietolerancje pokarmowe (laktoza, fruktoza), a także USG jamy brzusznej oraz – w określonych przypadkach – kolonoskopia.

Sprawdź: Badania Labolatoryjne

Zalecenie żywieniowe w zespole jelita drażliwego

W zespole jelita drażliwego nie ma jednego właściwego sposobu żywienia. W zależności od tego, jaka postać schorzenia występuje– biegunkowa czy zaparciowa- dieta będzie wyglądała inaczej. Ma ona na celu przede wszystkim łagodzenie objawów IBS i tym samym poprawę jakości życia pacjenta.

Przy zespole jelita drażliwego przebiegającego z biegunką, potrawy powinny być lekkostrawne, z małą ilością tłuszczu i niską zawartością błonnika. Należy więc wyeliminować tłuszcze zwierzęce w postaci smalcu, śmietany, masła, serów pleśniowych, tłustych serów żółtych, a także bogatych w tłuszcze wędlin i mięsa. Dozwolone rodzaje mięsa to drób, królik, cielęcina, niektóre ryby (np. mintaj, miruna, dorsz, sandacz). Należy wybierać produkty z niską zawartością błonnika, a więc wyroby z mąki pszennej (w ograniczonej ilości) oraz warzywa i owoce pozbawione skórek i pestek. Trzeba za to unikać warzyw działających wzdymająco (warzywa kapustne, rośliny strączkowe, cebula, czosnek) oraz grzybów. Posiłki powinny być ciepłe, bez ostrych przypraw i nadmiaru soli. Wykluczyć należy napoje gazowane (również wodę), używki, czarną herbatę i kawę. Ograniczenia wymaga także spożycie cukrów – laktozy, fruktozy, sorbitolu. W postaci biegunkowej bardzo istotne jest również dbanie o odpowiednią ilość wypijanych płynów- jest to około 2-3 litrów wody na dobę.

Postać zaparciowa zespołu jelita drażliwego wymaga diety bogatej w błonnik, którego źródłem są przede wszystkim razowe pieczywo, pełnoziarniste makarony, kasze, otręby, owoce suszone i świeże, większość warzyw. Ograniczyć należy wyżej wymienione warzywa o działaniu wzdymającym, produkty oparte na białej mące, a także ryż, czekoladę i kakao – powodują one powstawanie zaparć. Istotne jest także przyjmowanie przynajmniej 2 litrów wody na dobę. Dobroczynne działanie na usprawnianie pasażu jelitowego wykazuje także babka płesznik i babka jajowata, które charakteryzują się wysoką zawartością błonnika.

Bardzo ważne w leczeniu IBS jest także uwzględnienie ewentualnej nietolerancji laktozy- w przypadku jej wystąpienia należy wykluczyć wszelkie produkty mleczne. Warto również wspomnieć, że udowodniono pozytywny wpływ preparatów zawierających miętę pieprzową na łagodzenie objawów zespołu jelita drażliwego. Także stosowanie odpowiednich probiotyków łagodzi dolegliwości związane z chorobą, zwłaszcza ból, wzdęcia i gazy. Ponadto wzmacniają one barierę ochronną ściany jelit.

Istotny dla przebiegu schorzenia i nasilenia jego symptomów jest również właściwy styl życia. Poza wprowadzeniem regularnych posiłków (według zasady mniej a częściej) oraz zasady niespożywania kolacji bezpośrednio przed snem, należy pamiętać o tym, że powinno się jeść powoli i dokładnie gryźć każdą porcję pokarmu. Stres jest jednym z czynników nasilających dolegliwości, toteż pośpiech w jedzeniu może mieć niekorzystne skutki. Eliminacja stresu z życia codziennego jest więc ważnym czynnikiem wspomagającym leczenie zespołu jelita drażliwego. O ile całkowite uniknięcie sytuacji stresowych jest niemożliwe, o tyle warto jest nauczyć się skutecznych sposobów radzenia sobie z napięciem. Tu z pomocą przychodzą ćwiczenia relaksacyjne, oddechowe czy joga.

Przeczytaj także: GRZYBICA JELIT – przyczyny, objawy, leczenie